Media
Een prikkelender impuls had de discussie over de grenzen aan het vrije woord zich niet kunnen wensen, vindt roddelveteraan Ben Holthuis van weekblad Story. Waarom zou het een wél mogen en het andere niet?
Voordat News of the World bezweek aan het tot dusver grootste schandaal uit de persgeschiedenis, beschouwde Holthuis het tabloid als het allerbeste dat in zijn soort van de persen rolde. &#8216;Onderzoeksjournalistiek van een hoogstaand kaliber dat wij in Nederland niet kennen,&#8217; zegt Holthuis &#8211; en hij méént het. Zo resulteerde de speurzin van de Britse yellow press in de genadeloze ontmaskering van prins Charles als schuinsmarcheerder. &#8216;Camillagate&#8217; was overigens het werk van The Daily Mirror, dat alles op band had en dus, vond het, gerechtigd was alles pontificaal af te drukken: de prins die zijn toenmalige minnares (en huidige eega) Camilla influisterde dat hij geïncarneerd wilde worden als haar tampon.
De vraag hoe de krant de inhoud van dat telefoongesprek wist te achterhalen, wekt pas nú &#8211; exact twintig jaar na dato &#8211; de maatschappelijke verontwaardiging die destijds werd gesmoord in de koortsige opwinding die de primeur teweegbracht. In 1992 presenteerde The Sun &#8211; het doordeweekse broertje van zondagskrant News of the World &#8211; &#8216;Squidygate&#8217;: de letterlijk uitgewerkte tekst van telefoongesprekken waaruit viel af te leiden dat het huwelijk van prinses Diana op springen stond. Vijf jaar geleden voegde het blad daar de intieme boodschappen aan toe die prins William had achtergelaten op de voicemail van Kate Middleton. Als gevolg van de afgetapte onthullingen regende het dagvaardingen, maar met een oplage van ruim twee miljoen exemplaren kon het blad zich een financiële aderlating veroorloven. Advocaten die slachtoffers in twintig civiele zaken tegen News of the World terzijde staan, beweren dat de afgelopen jaren minstens zevenduizend mensen werden afgeluisterd.
Gaat het niet wat ver om stiekem een stekker in de telefoon van beroemdheden te steken? &#8216;Dat hangt ervan af wat het oplevert,&#8217; vindt Holthuis. &#8216;Het doel heiligt de middelen. Als je groot nieuws maakt dat internationaal de voorpagina&#8217;s haalt, zal het de meeste mensen een zorg zijn of de feiten wel op een ethische manier boven tafel zijn gekomen. De ergernis over de werkwijze komt pas als de jacht op de primeur verkeerd afloopt.&#8217;
In zijn lange loopbaan liet Holthuis nooit telefoons aftappen, al belandde hij &#8211; in de tijd dat draadloze telefonie zich nog van de FM-band bediende &#8211; wel eens in een gesprek dat niet voor zijn oren was bestemd. &#8216;Ja, dan blijf ik natuurlijk luisteren. Zo nieuwsgierig ben ik wel.&#8217; Stel dat het detective Glenn Mulcaire, die voor honderdduizend Britse pond per jaar op de loonlijst van News of the World stond, wél gelukt was om via de door hem gehackte voicemailberichten de moordenaar van het ontvoerde tienermeisje Milly Dowler op te sporen. Zou in dat geval dezelfde verontwaardiging zijn losgebarsten die tot de ondergang van het roddelblad leidde? &#8216;Dan was Mulcaire uitgeroepen tot held,&#8217; weet Holthuis. &#8216;Ook Peter R. de Vries balanceert regelmatig op de rand van de wet. Hij begeeft zich met z&#8217;n verborgen camera op privéterrein waar hij niet mag komen. Als hij er op die manier in slaagt een zaak op te lossen, dan is hij de held van de dag. Het hangt af van de afloop of ongeoorloofde onderzoeksmethoden zijn toegestaan.&#8217;
In 1996 sprak de Amsterdamse rechtbank Peter R. de Vries en Feike Salverda vrij van heling, nadat ze in hun televisieprogramma&#8217;s afgeluisterde gesprekken tussen twee politiebeambten hadden laten horen. Het materiaal was vermoedelijk bezorgd door anonieme criminelen, die in de woning van officier van justitie Jo Valente en bij de rechtbank hadden ingebroken. Openbaarmaking van de opnamen was geen heling, volgens de uitspraak, want informatie is iets anders dan wat de wetgever onder goederen verstaat.
Vergeleken met de buitenlandse uitgaven die ze als hun illustere voorbeelden beschouwen, zijn Nederlandse roddelbladen ontstellend braaf, vindt Holthuis. Dat de opwinding in de roddelpolder tot het maximum stijgt als Yolanthe met medeneming van een stapel gastendoekjes Jan Smit de bons geeft, tekent de overzichtelijke schaal van het binnenlandse rumoer. Hier geen seksschandalen aan het hof, of paparazzi die op ronkende motoren de achtervolging op de buitenechtelijke escapades van een politicus inzetten. Voor zover bekend bezondigde geen een Nederlands nieuwsmedium zich ooit aan het hacken van telefoons, al roept onze sensatiepers regelmatig de hulp in van privédetectives en informatiemakelaars die &#8211; conform de werkwijze van Mulcaire bij News of the World &#8211; geen leugen of smoes schuwen om een geheim te kraken.
Sander van Betten, eigenaar van een particulier recherchebureau in Zwolle, meldt op zijn website dat hij regelmatig de baan op gaat voor een &#8216;bekend roddelblad&#8217;. Zo kreeg hij de opdracht de &#8216;onbekende zoon&#8217; op te sporen die een &#8216;bekende Nederlander&#8217; bij een &#8216;bekende presentatrice&#8217; zou hebben verwekt. Van Betten wist de jongeman snel te traceren in een volksbuurt in Groningen: &#8216;De gordijnen waren gesloten en lichten brandden ook niet in de woning. Ik bleef enkele uren staan, maar er gebeurde erg weinig. Uiteindelijk besloot ik bij de buren aan te bellen met de vraag of de zoon van de presentatrice daar inderdaad woonde. Ik vertelde voor de verzekering te werken. De buren stonden mij uitgebreid te woord.&#8217;
Van Betten knapte ook uitzoekklussen op voor het programma van Peter R. de Vries. In die hoedanigheid duikt zijn naam op in het dossier &#8216;Knobbel-zwaan&#8217;, een lopend onderzoek van de rijksrecherche naar de praktijken van recherchebureau Cipol uit Doetinchem, dat tegen betaling informatie zou hebben betrokken van ambtenaren bij de belastingdienst en de politie. Veel van de driehonderdvijftig geregistreerde particuliere recherchebureaus in ons land worden gerund door ex-politiemensen, die regelmatig een beroep zouden doen op vroegere collega&#8217;s die nog binnen het korps werkzaam zijn.
&#8216;Alle privégegevens van iemand over wie je álles zou willen weten, zijn te koop,&#8217; verzekert voormalig informatiemakelaar Michel Kraay uit Den Haag. Als geen ander was hij bedreven in het ontfutselen van geheimen aan het ambtenarenapparaat. Zich verschuilend achter vindingrijke pseudoniemen, eventueel in combinatie met verdraaide stem of dialect, babbelde hij met gemak honderdvijftig sofinummers op een dag los. UWV, FIOD, het bevolkingsregister, de Rijksdienst voor Wegverkeer, de Dienst Nationale Recherche Informatie, de Sociale Dienst &#8211; ze tuinden eensgezind in zijn smoezen en verschaften de persoonlijke details waar hij om vroeg. Op 15 april 2003 lichtte een arrestatieteam hem van zijn bed, een half jaar later veroordeelde de Haagse rechtbank hem wegens &#8216;oplichting&#8217; tot een jaar cel, waarvan zes maanden voorwaardelijk.
Meestal hunkerden zijn opdrachtgevers naar antecedenten van klanten met een twijfelachtig saldo, maar Kraay liep zich ook het vuur uit de sloffen voor grote advocatenfirma&#8217;s en uiteenlopende media: Peter R. de Vries en andere programma&#8217;s van SBS 6, Twee Vandaag, Netwerk, De Telegraaf en tijdschrift Panorama. Meestal kwam hij er achteraf pas achter wat de bestemming was van de pikanterieën die hij over bijvoorbeeld Wouter Bos, Sjoerd Kooistra, Volkert van der G., Lucia de B. of Willem Endstra boven water had gehaald. De Vries kan zich niet herinneren dat Kraay hem ooit van informatie voorzag. &#8216;Klopt,&#8217; zegt Kraay, &#8216;daar zaten een paar schakels tussen. De Vries werkt voor zijn programma met oud-rechercheur Bert Santema, die een particulier recherchebureau begon. Verzoeken om informatie besteedde Santema uit aan Roy Goderie. En Goderie kwam weer bij mij terecht. Op die manier hielden de heren zelf de handen schoon.&#8217;
Keer op keer wordt bewezen dat het niet moeilijk is vertrouwelijke informatie los te peuteren. Iedereen kan het, zelfs de journalist van De Telegraaf die zich in december uitgaf voor fysiotherapeut. Na een telefoontje met het Medisch Centrum Alkmaar werd hem een cd met foto&#8217;s van de MRI-scan van AZ-doelman Joey Didulica over de post toegestuurd. Een medewerker van tv-programma Nova wist in 2008 de inlogcodes voor het informatiesysteem van een ziekenhuis te bemachtigen door zich voor te doen als medewerker van de computerdienst. &#8216;Wat mij het meest dwarszit,&#8217; zegt Michel Kraay, &#8216;is dat ik een half jaar heb vastgezeten voor een vergrijp waar andere bureaus gewoon mee doorgaan.&#8217;
Zo somt de website van de firma Active CSI , een recherche- en incassobureau in Spakenburg, de prijskaartjes op die hangen aan het achterhalen van gevoelige informatie: een overzicht bankrekeningnummers kost 300 euro, onderzoek naar mobiele nummers 150 euro, onderzoek naar steunvorderingen 250 euro. Kraay: &#8216;Dat soort gegevens valt alleen met smoezen te bemachtigen. Het is volstrekt onmogelijk daar op een legale manier aan te komen.&#8217; Maar dat valt volgens Ron Troost van Active CSI in de praktijk reuze mee. &#8216;Als oud-rechercheur bij politiekorps Amstelland lukt het me meestal om legaal bankrekeningnummers en dergelijke te achterhalen. Je moet dat alleen verdomd slim aanpakken.&#8217;