Buitenland / Oud-PvdA-leider in opspraak bij UNDP
Zijn naam is sinds kort bekend: Artjon ‘Tony’ Shkurtaj. Zevenendertig jaar oud. Geboren en getogen in Albanië. In bezit van een Italiaans paspoort. Van november 2004 tot september 2006 had Tony Shkurtaj de dagelijkse leiding van de UNDP-missie in Noord-Korea. UNDP is de ontwikkelingsorganisatie van de Verenigde Naties waar Ad Melkert sinds maart 2006 een hoge functie heeft. Hoewel UNDP officieel door Kemal Dervis wordt geleid, heeft de Turkse Dervis zichzelf een ceremoniële rol toe­bedacht. Melkert is daardoor de facto hoofd van een organisatie met een budget van vijf miljard dollar en kantoren in honderdzesenzestig landen, wat UNDP tot ‘het gezicht’ van de Verenigde Naties maakt.
In Pyongyang zag Tony Shkurtaj hoe miljoenen euro’s aan hulpgelden naar het Noord-Koreaanse regime vloeiden zonder dat UNDP zicht had op de besteding van het geld. In e-mails en memo’s waarschuwde hij zijn meerderen, onder wie Ad Melkert, dat UNDP in Noord-Korea systematisch haar eigen regels schond. Toen er geen reactie kwam uit New York, klopte Shkurtaj aan bij de Amerikaanse ambassade bij de VN, waar toen de neoconservatief John Bolton aan het hoofd stond.
De Amerikanen, ongetwijfeld aangespoord door hun eigen agenda van hervorming van de VN en een harde aanpak van Noord-Korea, eisten inzage in de interne accountantsverslagen van UNDP’s programma in Noord-Korea. Hoewel de VS lid van de raad van toezicht zijn, weigerde Ad Melkert in eerste instantie om de boeken te openen. Pas na lang aandringen mochten de Amerikanen de verslagen inkijken. En zo kwam het ‘cash-for-Kim’-schandaal (Kim Jong-Il is de Noord-Koreaanse dictator) aan het rollen, werd Ad Melkert het mikpunt van scherpe Amerikaanse kritiek, en stond Tony Shkurtaj op straat.
Wraak
In september vorig jaar, lang voor zijn contract in Noord-Korea afliep, was Shkurtaj al teruggefloten. In een interview met Vrij Nederland vertelt Shkurtaj nu: ‘Ik moest terugkomen naar New York. Het management zei: “You’re rocking the boat.”’
Enkele maanden later werd hem de toegang tot het interne computersysteem van UNDP ontzegd en werd hem medegedeeld dat zijn contract niet vernieuwd zou worden. UNDP gaf zijn naam en foto door aan de beveiligingsdienst van de Verenigde Naties. Hij kwam op de lijst terecht van gekken en terroristen. ‘Moet je je voorstellen,’ zegt Shkurtaj, ‘ineens ben ik een gevaarlijk iemand die de toegang tot het VN-gebouw wordt ontzegd. Dat is wraak.’
In antwoord op vragen van de pers over de rol van de klokkenluider, beschrijft een UNDP-woordvoerder hem als ‘een korte termijn-consultant’. Shkurtaj is diep beledigd. Hij werkte immers dertien jaar voor de VN in functies variërend van ‘hoofd financiën’ tot ‘hoofd IT’. ‘Een consultant krijgt niet zoals ik een pensioen,’ zegt Shkurtaj.
Valse biljetten
Tony Shkurtaj houdt Melkert direct verantwoordelijk voor het uitwissen van zijn lange staat van dienst. ‘Ik ben opgegroeid in Albanië, ik weet hoe je onder een stalinistisch regime kan verdwijnen. Dat is wat Melkert met mij en mijn dienstjaren heeft gedaan. Wie de party line niet volgt, wordt eruit gegooid. De staf in New York is doodsbang nu ze hebben gezien wat er met mij is gebeurd.’
Wat trof Tony Shkurtaj aan toen hij in Pyongyang arriveerde? Bij zijn eerste inspectie van de kluis van het kantoor: vijfendertig valse biljetten van honderd dollar. Ze lagen er al sinds 1996, toen een Egyptische medewerker van UNDP ze had ontvangen van een Noord-Koreaanse bank. Shkurtaj wilde, zoals de wet voorschrijft, aangifte doen bij de Amerikaanse overheid. Hij kreeg de opdracht zich er niet mee te bemoeien. Hij trof ook een lokale UNDP-staf aan die bestond uit Noord-Koreaanse overheidsfunctionarissen die door het regime gedetacheerd waren bij UNDP. De Noord-Koreanen bekleedden belangrijke administratieve functies. Als Shkurtaj een vertrouwelijk rapport naar het hoofdkantoor wilde sturen, week hij uit naar de Duitse ambassade. En dan was er de curieuze kwestie van het geld. In andere landen betaalt UNDP salarissen van de plaatselijke staf en de rekeningen voor lokale bestellingen in de munteenheid van het land waarin het opereert. In Noord-Korea ging het anders. Alle transacties vonden plaats in euro’s. UNDP schreef dagelijks cheques uit in euro’s voor de lokale staf en de projecten. Een chauffeur bracht de cheques naar de bank en keerde met euro’s terug. Aan het eind van de ochtend werd het geld onder de Noord-Koreanen verspreid. Er werden geen ontvangstbewijzen getekend.
Shkurtajs beschrijving van de dagelijkse gang van zaken in Pyongyang wordt bevestigd in het rapport van een onderzoekscommissie. Toen het ‘cash-for-Kim’ schandaal in januari in de Amerikaanse pers losbarstte, gelastte de kersverse secretaris-generaal van de Verenigde Naties, de Zuid-Koreaan Ban Ki-moon, een onderzoek. Bans voorganger Kofi Annan was door het ‘olie-voor-voedsel’-schandaal zwaar beschadigd. Nu conservatieve media in Amerika suggereerden dat honderden miljoenen dollars wellicht door het regime van Kim Jong-Il waren weggesluisd naar het Noord-Koreaanse kernwapenprogramma, wilde hij een nieuw corruptieschandaal voorkomen.
Verbijsterde Amerikanen
Het rapport was eind mei nauwelijks uit de printer gerold of Ad Melkert verklaarde verheugd dat het onderzoek hem gelijk gaf: de Amerikaanse beschuldigingen waren zwaar overdreven. De kwesties rond de Noord-Koreaanse staf en de betalingen in euro’s waren al rechtgezet door UNDP in januari toen de organisatie nieuwe richtlijnen had ingesteld. De Noord-Koreaanse overheid ging er echter niet mee akkoord en prompt had UNDP haar kantoor in Noord-Korea gesloten.
In een persconferentie wees Melkert erop dat in tegenstelling tot krantenartikelen over honderden miljoenen dollars, UNDP in feite een heel ‘bescheiden’ programma had van twee tot drie miljoen dollar per jaar. De totale uitgaven van UNDP en vier zusterorganisaties, waaronder UNICEF, die een identiek personeel- en harde valuta beleid voerden, bedroegen tweeënzeventig miljoen dollar in de periode van 2002 tot 2006.
Het meest tevreden toonde Melkert zich over de inspecties van de projecten die waren uitgevoerd. Achtendertig projecten waren in de periode 2002-2006 bezocht. Het onderzoek had bewezen dat ‘er geen aanwijzingen zijn dat er systematisch en op grote schaal VN-geld is terechtgekomen bij de Noord-Koreaanse regering’. Niet iedereen las het rapport met de ogen van Ad Melkert. Amerikaanse diplomaten waren verbijsterd over Melkerts reactie. Een onderzoeker van een conservatieve denktank noemde Melkerts interpretatie in een interview met Vrij Nederland ‘belachelijk’ en een arrogant staaltje van ‘spinning’. Ook het handjevol journalisten dat bij de persconferenties aanwezig was reageerde verbaasd.
Melkert had inderdaad een gedurfde draai gegeven aan wat in feite een heel bescheiden rapport was. Immers, de onderzoekers waren niet in Pyongyang zelf geweest aangezien ze geen visa hadden gekregen van de Noord-Koreaanse overheid. Ze hadden niet de papieren documenten ingekeken, zoals de met de hand geschreven cheques die UNDP bij haar vertrek uit Pyongyang in het kantoor van het World Food Progam had achtergelaten. ‘De informatie die was verstrekt kon niet worden geverifieerd,’ merkten de onderzoekers fijntjes op. Vooral over de inspecties die moesten vaststellen of het geld inderdaad op de juiste plek terecht was gekomen verschafte het rapport nauwelijks informatie. Wel onthulden de onderzoekers dat alle ‘inspecties in het veld’ een week van te voren moesten worden aangevraagd bij de Noord-Koreaanse overheid. Nooit werd een inspectie zonder begeleiding van regeringsfunctionarissen uitgevoerd. Verder was het rapport vaag over wie precies de projecten bezocht. Waren het internationale UNDP-stafleden? Of de Noord-Koreaanse staf van UNDP?
Militaire doeleinden
Tony Shkurtaj heeft zijn eigen twijfels. Hij had zelf twee inspecties ondernomen. Een keer trof hij computers die UNDP besteld had voor de universiteit van Pyongyang aan, niet op de campus, maar in een magazijn. Hij mocht slechts één doos openmaken. Een andere keer vond hij GPS-apparaten, die UNDP had gekocht voor een landbouwproject, in een compleet leeg gebouw. De Amerikanen vragen zich nu af of de apparatuur wellicht voor militaire doeleinden is gebruikt. ‘Het rapport van de onderzoekscommissie, hoe beperkt ook, heeft slechts één persoon in het gelijk gesteld,’ concludeert Shkurtaj. ‘En die persoon ben ik. Niet Ad Melkert.’ Shkurtaj vindt ook de plotselinge sluiting van het UNDP-kantoor in Pyongyang verdacht. ‘Melkert wist dat Noord-Korea geen visa zou verstrekken aan de onderzoekscommissie als UNDP zich uit Noord-Korea had teruggetrokken. Wat heeft Ad Melkert te verbergen, vraag ik me af?’ Die vraag beantwoordt Melkert niet. Op herhaalde verzoeken van Vrij Nederland aan Ad Melkert zelf, reageerde zijn woordvoerder met een e-mail dat ‘Ad op dit moment geen interviews geeft’.
Vorig jaar beloofde Ad Melkert de journalist Matthew Russell Lee, een van de weinige journalisten die UNDP op de voet volgt, dat UNDP een open en transparante organisatie zal worden. ‘You ain’t seen nothing yet,’ zei Melkert tegen de linkse journalist die al maandenlang over schandalen bij UNDP in Rusland, Burma, Uganda en Zimbabwe schrijft voor de webpublicatie Inner City Press. Die belofte heeft Melkert niet ingelost, ook al schreef hij op een interne UNDP-blog waarin Vrij Nederland inzage kreeg (gedateerd 9 februari): ‘Changing our culture is crucial for maintaining confidence and support from our stakeholders – ranging from board members to media, national parliamentarians and civil society.’
Reputatie van Nederland
Voor Tony Shkurtaj zijn het lege woorden. ‘Ad Melkert verschuilt zich nu achter de affaire-Wolfowitz. Hij doet net alsof de Amerikanen hem aanvallen als payback voor zijn rol in die kwestie. In Nederland kan hij uithuilen dat hij door die gemene conservatieve regering-Bush wordt aangevallen. Persoonlijk haat ik Bush. Ik ben tegen de oorlog in Irak. Ik heb niets met conservatieve republikeinen. En toch geef ik hen gelijk als ze pushen voor een open en transparante Verenigde Naties. Nederland zou als een van de grootste donors van UNDP Melkert moeten laten vallen. Hij voert een schrikbewind. Hij beschadigt de reputatie van Nederland en geeft de Nederlandse medewerkers bij de Verenigde Naties een slechte naam. Ad Melkert moet geen ontslag nemen. Hij moet ontslagen worden.’
Tony Shkurtaj hoort volgende week of hij de officiële bescherming van een klokkenluider krijgt. Zijn zaak is een testcase voor het hervormingsprogramma van de VN. Ad Melkert is met vakantie. Het onderzoek naar de VN-gelden in Noord-Korea wordt voort­gezet.

Ad Melkert en de klokkenluider