Nergens in Europa worden politici zo uitgescholden en bedreigd als hier, vaak per e-mail en op internet. Beïnvloedt dit hun keuzes?

Nergens in Europa worden politici zo uitgescholden en bedreigd als hier, vaak per e-mail en op internet. Beïnvloedt dit hun keuzes?

Max van Weezel en Thijs Broer schreven dit artikel in september 2010 naar aanleiding van het toenemende aantal hatemail dat politici ontvingen. De kwestie is onveranderd actueel: zie de column van Max van Weezel van deze week.

De onderhandelingen over een mogelijk Paars-pluskabinet waren deze zomer nog maar net begonnen of Mark Rutte vroeg het woord. De VVD-leider wilde zijn gesprekspartners Job Cohen, Femke Halsema en Alexander Pechtold even melden dat hij al vijfhonderd boze e-mailtjes had ontvangen. Van rechtse kiezers die het hem hevig kwalijk namen dat hij na zijn verkiezingsoverwinning nu aan tafel zat met de linkse partijen. Rutte gaf de verzekering dat hij zich daardoor niet van zijn stuk zou laten brengen, maar de teksten logen er niet om.

Een greep uit de reacties die binnenkwamen op de VVD-site en in zijn persoonlijke mailbox: ‘Meneer Rutte, luister aub naar de achterban!!!!!!! GEEEN PvdA en andere linkse partijen!!!! Wij willen nu eens een echt RECHTS kabinet dat van aanpakken weet en geen halfzachte theedrinkende weggevers!!’ Was getekend: tonny.

‘Paars plus is KIEZERSBEDROG.’ Van: Jacob Pasman. ‘WE ZIJN BELAZERD!!!!’ Door: Jan.

‘Beste meneer Rutte, waar bent u in Gódsnaam mee bezig? Hoe dom kunt u zijn? Dit was de laatste keer dat ik VVD stem,’ meldde Esther.

‘Ik ben klaar met de politiek van achterbaksheid en handjeklap. Ik stem voortaan PVV,’ voegde ruud daaraan toe.

‘Ik heb geen zin me door een leugenachtige Rutte te laten bedriegen!’ aldus J.H. Wolters.

‘Ik stem al 30 jaar VVD en ik ken nu in al die tijd nu alleen maar EEN verrader: Mark Rutte,’ schreef Arthur S. de Jong op hoge toon.

En zo ging het nog een tijdje door.

Volkswil

Rutte zal zich niet door die hatemail laten leiden. Hij had genoeg inhoudelijke redenen om de paars-groene besprekingen vroegtijdig af te kappen (de miljardenbezuinigingen, het eigen huis, de auto!). Maar zijn directe entourage werd knap zenuwachtig van de grove taal, die je zelden hoorde van de heren in blauwe blazers en dames met parelkettinkjes die de VVD-afdeling Aerdenhout vroeger bevolkten.

Sinds de liberale leider probeert een rechts kabinet met gedoogsteun van Wilders van de grond te krijgen, is hij weer even verlost van de scheldpartijen van tonny, Esther, ruud en Arthur S. de Jong. De VVD-site staat op dit moment vol aanmoedigende teksten als: ‘Uitstekend idee want een rechts standpunt kan Nederland er bovenop helpen’, ‘rechts maar rechtvaardig’ en ‘nu maar hopen dat onze Majesteit hier het groene licht voor geeft’. Slechts een enkeling trekt van leer tegen de ‘asociale graaiersregering die er alles aan zal doen om Nederland naar de afgrond van de sociale tweespalt te brengen’. Verder heerst grote tevredenheid op het web.

Voordat je het weet gaan politici denken: dit is de volkswil, daar kan ik maar beter rekening mee houden.‘Ik krijg al jaren voortdurend hatemail,’ zegt GroenLinks-leider Femke Halsema. ‘Er bestaat een enorme haat tegen wat ze de “multiculti-softies” noemen. Ik kan er niet meer warm of koud van worden, maar ik vrees dat van die hatemail wel een heel grote invloed uitgaat op de Nederlandse politiek. Voordat je het weet gaan politici denken: dit is de volkswil, daar kan ik maar beter rekening mee houden. Ik heb de indruk dat de VVD-fractie zich deze zomer toch wel door die stroom van boze e-mails heeft laten beïnvloeden.’

Vuile teringhoer

Halsema signaleert dat het klimaat in Nederland ‘hard en humorloos is geworden’. Laat ze zich daardoor afschrikken? Slikt ze wel eens een opmerking in? Nee. Nou, een enkele keer dan: ‘Ik wilde op een gegeven moment het carnavalsliedje “We worden bedreigd door de moslims” van De Vliegende Panters op mijn Twitterpagina zetten. Heb ik toch maar niet gedaan, want ik zag de reacties al voor me: “We worden écht bedreigd door de moslims!”, “Ja, en jullie van de linkse kerk hebben ze zelf binnengelaten!”‘

Femke Halsema krijgt de meeste hatemail van ‘boze blanke mannen’, die iets tegen de multiculturele samenleving hebben. ‘En van seksisten, daar hebben heel veel vrouwelijke Kamerleden last van. Het favoriete scheldwoord is vuile teringhoer.’

Jeanine Hennis-Plasschaert, tot voor kort europarlementariër en sinds de verkiezingen van 9 juni Tweede Kamerlid voor de VVD, benadrukt dat de hatemail echt niet alleen van rechts komt. ‘Voor alle Kamerleden is het tegenwoordig heel gewoon om via de mail voortdurend stront over zich heen te krijgen. Toen we onderhandelden over Paars-plus, liep mijn mailbox elke dag vol, maar tijdens de onderhandelingen over een kabinet met gedoogsteun van Geert Wilders óók. In het Europees Parlement heb ik me uitgesproken over de Deense cartoonkwestie. Ik vond dat cartoonisten net als journalisten het recht hebben te maken wat ze willen, ook als mensen er aanstoot aan kunnen nemen. Mijn mailbox stroomde meteen vol met gestoorde teksten.

Illustratie: Paul Faassen

Als je op de tv komt, is het nog erger. Ik heb een keer in een talkshow verdedigd dat er moest worden bezuinigd op de sociale zekerheid. Kwam ik thuis, had ik al vijfhonderd e-mails gekregen, waarvan de helft bestond uit scheldpartijen. Zoals: “Trutje, je weet niet waar je over praat.” Ik krijg regelmatig mails met als aanhef: “Ontzettend kutwijf”, of “Hé muts”, of getekend “met diepe minachting”. Daar kan ik nog enigszins om lachen. Maar die persoonlijke scheldpartijen intimideren wél. Ik laat me er niet door van de wijs brengen, maar je draagt ze wel met je mee.’

De VVD-fractie kent de regel dat elk mailtje van een verontruste burger door de leden persoonlijk moet worden beantwoord. Dat is zelfs in een protocol vastgelegd. Hennis-Plasschaert: ‘Maar er komt tegenwoordig zó’n krankzinnige hoeveelheid aan berichten binnen dat we extra medewerkers moeten aannemen om al die mails te verwerken. Ik probeer het nog steeds zelf te doen, maar ik haak af als mensen écht gaan schelden, zoals in de mooiste tekst die ik ooit heb gekregen: “Viesch vuil kuutwijf”. In die spelling.’

Ook christenen

Boze e-mails sturen aan politici: gefrustreerde rechtse mannen doen het, moslims die vinden dat Deense cartoonisten het zwijgen moet worden opgelegd, oud-linkse types die niet willen dat aan de uitkeringen wordt gemorreld.

En ze zijn lang niet de enigen.

Een paar weken geleden sprak Vrij Nederland met Sytze Faber, CDA’er van het eerste uur en een van de ondertekenaars van het manifest waarin Maxime Verhagen werd opgeroepen af te zien van verdere onderhandelingen met de PVV. Het leverde hem een stortvloed aan verwensingen, scheld- en vloekpartijen op. Niet alleen van partijgenoten die hem voor ‘softie’ en ‘onnozele hals’ uitmaakten, maar ook van fundamentalistische christenen op de Veluwe die Wilders dankbaar waren voor zijn steun aan het uitverkoren volk en de staat Israël. Hoe kon Faber pacteren met een ‘aanhanger van Hamas’ als Dries van Agt en ‘de oud-SS’er’ Willem Aantjes?

Maar ook atheïsten en humanisten kunnen er wat van.

Arie Slob, tweede man van de ChristenUnie, is wel wat tegenwind gewend. Als regelmatige gast in talkshows als Knevel & Van den Brink en Pauw & Witteman weet hij dat de boze mailtjes meestal al tijdens de uitzending binnenstromen. Toen hij voorzichtige kanttekeningen plaatste bij de totstandkoming van het kabinet met gedoogsteun van de PVV, sloegen de ‘reaguurders’ op sites als Telegraaf.nl en GeenStijl.nl meteen aan het vloeken en tieren. ‘Dat is intimiderend. Hoe kan ik een geloofwaardig christenpoliticus zijn als ik moslims hun grondrechten ontzeg? Een aanzienlijk deel van Nederland denkt daar kennelijk anders over. Je moet in deze tijd een heel rechte rug hebben om als politicus overeind te blijven.’

De verkettering komt niet alleen uit rechtse hoek: ‘Als ik in het openbaar iets zeg over het belang van palliatieve zorg als alternatief voor euthanasie, krijg ik ook meteen scheldpartijen over me heen. Dan roepen ze dat ik intolerant zou zijn. Meestal vallen er nog net geen termen als “vuile christenhond”, maar soms ook wel. Ik maak me daar grote zorgen over. Is er in Nederland nog wel ruimte voor opvattingen buiten de leidende libertaire cultuur? Kunnen we het nog verdragen dat mensen andere ideeën hebben over het homohuwelijk, de positie van vrouwen in de SGP en de islam?’

Illustratie: Paul Faassen
Doodsbedreigingen

Voor de Haagse politici is de dagelijkse stroom boze e-mailtjes de gewoonste zaak van de wereld geworden. Waar ze meer moeite mee hebben, zijn de regelrechte bedreigingen die er tussen zitten. Aan hun adres, maar ook aan dat van hun partners en kinderen. Want ook die doodsbedreigingen rijzen de pan uit.

Aanleiding voor de Politie Haaglanden om in 2005 een speciaal Team Bedreigde Politici in het leven te roepen. De beveiligingsdienst van de Kamer deelt standaardformulieren rond waarop politici aangifte kunnen doen van serieuze dreigementen. Ze hoeven alleen maar even hun krabbel te zetten en dan gaat het speciale politieteam ermee aan de slag. Het Openbaar Ministerie houdt het aantal bedreigingen van politici zorgvuldig bij: vorig jaar werden er driehonderdzesentachtig aangiften gedaan, dit jaar stond de teller in de maand juli al op tweehonderdveertien. Toen moesten de onderhandelingen over Paars-plus en het rechtse kabinet met steun van de PVV nog beginnen.

Doelwit nummer één van serieuze bedreigingen op websites en via e-mail is nog steeds Geert Wilders. Maar ook Jan Peter Balkenende, Wouter Bos, Ernst Hirsch Ballin, Guusje ter Horst, Femke Halsema en Nebahat Albayrak werden met de dood bedreigd (de laatste vermoedelijk door Koerden die iets hebben tegen een politica die geboren is in het Turkse Sarkisla). Celstraffen, taakstraffen en boetes werden opgelegd aan onder meer de Marokkaanse Hagenaar die ‘namens alle moslimbroeders’ Wilders de jihad verklaarde (‘De natuur zal je wegblazen en anders doe ik het wel’) en aan de transportondernemer uit Rijssen die vanuit zijn vakantieappartement aan de Spaanse kust vicepremier Bos een ‘vuile, gore teringcommunist’ noemde die hij niet zou sparen als hij hem tegenkwam op het zebrapad. De aanstichters van zulke digitale lynchpartijen zijn vaak dezelfde seksueel gefrustreerde oudere mannen die vrouwelijke Kamerleden teksten toesturen als ‘gore kankerhoer, ik snij je baarmoeder met een scheermes open en je kankerkinderen ook.’

Huilende loser

Maar de groei van het aantal bedreigingen zit hem in de dertien- tot veertienjarige jongens die onder schooltijd vanaf de pc politici de stuipen op het lijf proberen te jagen. Als ze tegen hun verwachting in toch zijn opgespoord, verklaren ze tijdens het verhoor dat ze ‘gewoon even een mailtje wilden sturen’: ‘Ik heb wel geschreven dat ik zijn kop eraf zou snijden, maar dat bedoelde ik niet zo.’

Het bleek om een loser met PVV-achtige sympathieën te gaan. Tijdens de ontmoeting heeft hij een uur zitten huilen.Femke Halsema kijkt er niet meer van op als ze via de mail weer eens ‘stomme trut’ of ‘vieze, vuile landverrader’ wordt genoemd. Maar soms gaat het echt te ver, zegt ze. ‘Op de dag van de begrafenis van een goede vriend vond ik zo’n doodsbedreiging in mijn mail. Toen heb ik aangifte gedaan, en erbij gezegd dat ik de dader wilde ontmoeten. Ik wilde weten wat voor soort mensen dit doet. Het bleek om een loser met PVV-achtige sympathieën te gaan. Tijdens de ontmoeting heeft hij een uur zitten huilen. Ik heb het Openbaar Ministerie gevraagd hem niet te vervolgen. Maar dat hebben ze toch gedaan.’

Halsema haalt een stapel e-mails tevoorschijn met bedreigingen waar je maag van omdraait. In de teksten worden ook familieleden niet gespaard. Eén keer, in 2005, was het zo ernstig dat de GroenLinks-politica wekenlang net zo zwaar beveiligd moest worden als Geert Wilders. Het liep met een sisser af. ‘Maar sindsdien ben ik op straat wel voorzichtiger geworden.’

Jeanine Hennis-Plasschaert: ‘Er zitten echte idioten bij. Ik krijg nu mail van iemand die per abuis denkt dat ik een moordenares ben. “Is er ook een meneer Hennis, en kinderen Hennis?” schrijft hij dan. “Je kent mijn grenzen niet. Maar die leer je nog wel kennen!” Die heb ik toch maar even doorgegeven.’

Psychische klachten

Inmiddels hebben ook universiteiten, onderzoeksbureaus en consultants zich op het fenomeen van de dreigmail aan bekleders van publieke functies gestort. Criminoloog Frank Bovenkerk deed in opdracht van de Stichting Politie en Wetenschap internationaal vergelijkend onderzoek. Hij kwam tot de bevinding dat gezagsdragers nergens in Europa zo systematisch werden bedreigd als in Nederland. ‘Er is nergens zo veel hufterigheid als hier.’

In 2004 hield Vrij Nederland een enquête onder Nederlandse burgemeesters. De meerderheid (achtenzestig procent) had zich wel eens bedreigd gevoeld. Verbale bedreigingen, dreigtelefoontjes en hatemail waren – met name in de grote steden – aan de orde van de dag. Soms ging het verder: bij vier procent van de burgemeesters waren vernielingen aangericht, drie procent was op straat aangevallen en één procent was zelfs beschoten. Voor alle zekerheid had een op de tien burgemeesters de ambtswoning laten beveiligen.

Illustratie: Paul Faassen

De resultaten van die steekproef werden onlangs bevestigd door een onderzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties naar agressie tegen burgemeesters, wethouders en leden van de gemeenteraad. In 2009 was bijna de helft van de gemeenteraadsleden slachtoffer van incidenten, voor leden van colleges van B en W lag dat percentage op negenenzestig. Verbale agressie kwam het meest voor, gevolgd door bedreiging en intimidatie.

Het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam onderzocht hoeveel psychische en lichamelijke klachten politici, burgemeesters en officieren van justitie, die vanwege aanhoudende bedreigingen moesten worden beveiligd, hadden opgelopen. Ze bleken gebukt te gaan onder slaap- en concentratieproblemen, angst, somberheid en woedeaanvallen. Sommigen waren buitensporig veel gaan roken en drinken.

Op verzoek van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding verdiepten de veiligheidsdenktank COT, het Verwey-Jonker Instituut en bureau Zorg Consult Nederland zich in de motieven van de daders. Burgers die politici bedreigen, bleken te kunnen worden onderverdeeld in maar liefst acht categorieën. Grootste twee groepen zijn de ‘straattaaldreigers’ en de ‘verwarde bedreigers’.

Straattaaldreigers zijn over het algemeen allochtone jongeren die op sites, via e-mail en met rapliedjes op YouTube politici die zich in het openbaar negatief hebben uitgelaten over de islam belagen met kreten als: ‘jij bent hoerenzoon, wij gaan jou begraven’ of ‘kanker racistisch partij vieze joden dat jullie zijn WIJ HANGEN JULLIE OP’. De verwarde bedreigers zijn autochtone Nederlanders van gemiddelde leeftijd met een psychiatrisch verleden. Ze koesteren wrok tegen een hulpverlener of arts die hen verkeerd heeft behandeld en reageren zich af op ministers en Kamerleden.

Jij bent hoerenzoon, wij gaan jou begraven

 

Minder groot maar nog steeds in het oog springend is de groep ‘gefrustreerde bedreigers’: autochtone mannen van boven de vijftig die zich vreselijk opwinden over de stijgende huren, de kilometerheffing of de islamisering van de samenleving. Bij één van hen sloegen de stoppen door toen de plaatselijke Albert Heijn halalproducten begon te verkopen. Prompt besloot hij politici te gaan bedreigen. Kleiner zijn de categorieën ‘verward-gefrustreerden’ (alleenstaande werkloze mannen met een alcoholprobleem); ‘radicalen’ (‘een zeer gevaarlijke groep’); ‘afpersers’, die proberen volksvertegenwoordigers te chanteren; ‘angstaanjagers’ (verliefde jonge vrouwen die zich door een politicus afgewezen voelen) en ‘misplaatste grappenmakers’. Samen zijn ze goed voor vele honderden serieuze bedreigingen per jaar.

Terugpraten

Voor de categorieën ‘verwarden’ en ‘verward-gefrustreerden’ heeft demissionair minister Hirsch Ballin van Justitie inmiddels een speciaal ‘zorgtraject’ aangekondigd. Eenmaal door de politie in de kraag gevat zullen zij worden begeleid door een interdisciplinair team van wijkagenten, hulpverleners van de geestelijke gezondheidszorg en welzijnswerkers. De landelijke coördinatie is in handen gelegd van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb), die daartoe samenwerkt met de AIVD, de MIVD, het OM, GGZ Nederland en de betrokken ministeries. Een eerste pilotproject is begonnen. Maar wat te doen met al die andere gefrustreerde Nederlanders die politici hate- en dreigmail sturen?

Tja.

Jeanine Hennis-Plasschaert: ‘Als je politicus bent in deze tijd, wordt van je verwacht dat je meedoet aan sociale media als Facebook, Hyves en Twitter. Dat is heel goed voor het directe contact met de kiezer. En het is ook leuk. De keerzijde is dat er mensen zijn die de nieuwe media gebruiken om een stroom bagger over je uit te storten. Daar kun je weinig tegen doen. Want als je gaat terugschelden, staat dát meteen in de krant.’

Diederik Samsom, secretaris campagne en strategie van de PvdA-fractie en net als Femke Halsema verwoed twitteraar, pleit niet voor terugschelden maar voor terugpraten: ‘Je krijgt als politicus zo veel boze e-mail dat het net lijkt alsof je op een marktplein staat waar iedereen tegen je begint te schreeuwen. Als het even kan, probeer ik met die mensen in contact te komen. Weet je wat zo grappig is? Als ze je voor “zakkenvuller” of “liegbeest” uitmaken en je mailt terug dat je dat wel héél grof vindt, krijg je vaak meteen excuses aangeboden. Dan beginnen ze het échte verhaal te vertellen, waarom ze zo boos zijn. Dat levert soms een heel goed gesprek op.’

Als de scheldpartij alleen maar bedoeld is om te kwetsen en te krenken, helpt terugpraten niet. Dan kun je er beter je schouders over ophalen. Samsom: ‘Op Twitter bestaat één wapentje dat ik van Femke Halsema heb leren gebruiken. Als iemand iets grofs naar je twittert, stuur je het door naar je hele Twitterbestand. Dan kan iedereen die gozer “blocken” – zijn boodschappen blokkeren – en is het weer even stil. Hoop je dan.’

Maar tegen verbaal geweld op websites en via de mailbox is eigenlijk geen kruid gewassen. Samsom: ‘Ik denk dat we er gewoon aan zullen moeten wennen.’